Os oes rhywun wedi aflonyddu arnoch mewn perthynas â thai

Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn eich amddiffyn rhag aflonyddu sy’n gysylltiedig â nodweddion gwarchodedig - fel hil neu fod yn anabl.

Mae’r gyfraith yn dweud bod yn rhaid i’r ymddygiad greu amgylchedd bygythiol, gelyniaethus, israddol, bychanol neu sarhaus eich cyfer chi neu ladd ar eich urddas.

Trafodir nodweddion gwarchodedig yn adrannau 5 i 18 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Edrych i weld a yw’ch nodwedd warchodedig yn cael ei gwarchod gan y gyfraith

Mae’r nodweddion gwarchodedig ar gyfer aflonyddu mewn perthynas â thai wedi’u cynnwys yn Rhan 4 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Dyma nhw:

Anabledd

Rydych chi’n cael eich gwarchod am anabledd sydd gennych chi nawr ac un rydych chi wedi gwella ohono bellach. Gallai anabledd fod yn gorfforol neu feddyliol – gallech gael eich gwarchod hyd hyn oed os nad ydych chi’n ystyried eich hun yn anabl.

Dylech - edrych i weld a yw'ch anabledd yn dod o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Diffinnir anabledd yn adran 6 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Ailbennu rhywedd

Mae’r gyfraith yn cynnwys ‘ailbennu rhywedd’ - mae hyn yn golygu os ydych chi’n drawsrywiol.

Rydych chi’n cael eich gwarchod os ydych chi:

• yn bwriadu trawsnewid – nid oes yn rhaid i chi fod wedi cael unrhyw driniaeth feddygol

• wrthi’n trawsnewid

• eisoes wedi trawsnewid

Os ydych chi’n arddel hunaniaeth anneuaidd ond nad ydych chi’n trawsnewid, efallai eich bod yn cael eich cynnwys ond mae’r gyfraith yn gymhleth. Mae angen i chi gael cyngor arbenigol cyn i chi fynd ymhellach.

Mae adran 7 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 yn diffinio ailbennu rhywedd.

Hil

Mae hyn yn cynnwys eich:

• lliw – er enghraifft os ydych chi’n ddu neu’n wyn

• cenedligrwydd

• tarddiad ethnig – er enghraifft os ydych chi’n Sipsi Romani

• tarddiad cenedlaethol - gallai hyn fod yn wahanol i’ch cenedligrwydd, er enghraifft os yw’ch teulu o India ond bod gennych chi basbort Prydeinig

Mae adran 9 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 yn diffinio hil.

Rhyw

Mae hyn yn golygu a ydych chi’n ddyn neu’n fenyw.

Os ydych chi’n arddel hunaniaeth anneuaidd ond nad ydych chi’n trawsnewid, efallai eich bod yn cael eich cwmpasu ond mae’r gyfraith yn gymhleth. Mae angen i chi gael cyngor arbenigol cyn i chi fynd ymhellach

Mae adran 11 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 yn diffinio rhyw.

Os oes rhywun wedi aflonyddu arnoch am reswm arall

Ni allwch gymryd camau am aflonyddu o dan Ran 4 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 os oes rhywun wedi aflonyddu arnoch oherwydd eich:

• cyfeiriadedd rhywiol

• crefydd neu gredo

Efallai y byddwch yn gallu cymryd camau o dan gyfraith wahaniaethu. Gallai fod yn ‘wahaniaethu uniongyrchol’ - edrychwch i weld a yw'ch problem yn achos o wahaniaethu. Mae’r rheol hon yn adran 212(5) o Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Os oes rhywun wedi aflonyddu arnoch oherwydd beichiogrwydd a mamolaeth, ni allwch gymryd camau dan gyfraith aflonyddu ond efallai y gallwch ddadlau eich bod wedi dioddef aflonyddu oherwydd eich rhyw (oherwydd eich bod yn fenyw). Efallai y byddwch yn gallu dangos ei fod yn fath arall o wahaniaethu, fel gwahaniaethu uniongyrchol neu anuniongyrchol - edrychwch ar y mathau o wahaniaethu.

Ni fyddwch yn gallu cymryd camau o dan Ran 4 i Ddeddf Cydraddoldeb 2010 am wahaniaethu ar sail oedran, neu oherwydd eich bod yn briod neu mewn partneriaeth sifil. Rhan 4 yw’r rhan o’r Ddeddf sy’n ymdrin â thai.

Gallai’r sefyllfa fod yn ‘drosedd casineb’ hefyd - gallwch roi gwybod i'r heddlu am drosedd casineb. Efallai y byddwch chi hefyd yn gallu cymryd camau am aflonyddu drwy ddefnyddio'r Ddeddf Diogelwch rhag Aflonyddu.

Dangos bod yr hyn a ddigwyddodd yn ‘ymddygiad digroeso’

Bydd angen i chi brofi bod yr ymddygiad yn ‘ddigroeso’ – does dim angen i chi fod wedi gofyn i’r person roi’r gorau iddi.

Gall ddadlau nad yw’n ymddygiad digroeso os ydych chi wedi gwneud pethau tebyg eich hun. Er enghraifft, os ydych chi wedi dweud jôcs hiliol yn y gorffennol, gallai’ch landlord ddweud na allech chi gael eich tramgwyddo gan bobl arall yn dweud jôcs hiliol.

Bydd angen i chi egluro pam bod yr hyn a ddigwyddodd i chi yn ddigroeso – er enghraifft oherwydd ei fod yn fwy difrifol.

Os oes rhywun yn rheoli eiddo neu denantiaethau, ni fydd yn cael aflonyddu arnoch. Gallai hyn fod yn landlord neu rywun sy’n casglu rhent.

Dangos bod yr hyn a ddigwyddodd yn ‘gysylltiedig â nodwedd warchodedig’.

Nid oes yn rhaid i’r aflonyddu fod yn gysylltiedig â’ch nodwedd warchodedig er mwyn i chi gymryd camau. Er enghraifft, efallai y byddwch yn cael eich tramgwyddo gan boster hiliol yn swyddfa’ch landlord. Does dim gwahaniaeth o ba hil ydych chi - gallech gael eich tramgwyddo neu deimlo dan fygythiad.

Os nad ydych chi’n siŵr a yw’r aflonyddu'n gysylltiedig â nodwedd warchodedig, edrychwch ar y dystiolaeth. Er enghraifft, os ydych chi ond wedi dechrau cael eich trin yn annheg ar ôl i bobl ddod i wybod eich bod yn anabl, gallai fod yn gysylltiedig â nodwedd warchodedig.

Dangos bod gan yr hyn a ddigwyddodd y ‘diben neu effaith’ o’ch tramgwyddo

Bydd angen i chi ddangos:

• bod y person a fu’n aflonyddu arnoch wedi bwriadu’ch tramgwyddo – bod ‘â’r diben’ o’ch tramgwyddo yw'r enw ar hyn

• eich bod wedi cael eich tramgwyddo gan yr hyn a ddigwyddodd, hyd yn oed os nad oedd rhywun yn bwriadu’ch tramgwyddo – dyma’r ‘effaith’ a gafodd arnoch chi

Os nad oedd y person yn bwriadu’ch tramgwyddo, bydd ond yn aflonyddu os oedd yn ‘rhesymol’ i chi gael eich tramgwyddo. Er enghraifft, os wnaethoch chi ddechrau sgwrs am ryw gyda’ch landlord ac mae'n dweud na ddylai menywod weithio, efallai y bydd yn dweud nad oedd yn rhesymol i chi gael eich tramgwyddo.

Os ydych chi’n ystyried cymryd camau cyfreithiol, edrychwch i weld beth fydd y llys yn ei ystyried wrth wneud penderfyniad am ‘ddiben neu effaith’. Mae adran 26(4) o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 yn trafod hyn.

Gall hyn fod yn unrhyw ymddygiad rhywiol digroeso ac nid oes yn rhaid iddo fod wedi’i gyfeirio atoch chi - gan gynnwys sylwadau am eich ymddangosiad neu weld lluniau o bobl noeth yn swyddfa’ch landlord.

Mae’r gyfraith yn galw hyn yn ‘ymddygiad digroeso o natur rywiol’. Mae’n dweud bod yn rhaid i’r ymddygiad greu amgylchedd bygythiol, gelyniaethus, israddol, bychanol neu sarhaus ar eich cyfer chi neu ladd ar eich urddas.

Dangos bod yr hyn a ddigwyddodd yn ‘ymddygiad digroeso’

Does dim rhaid i chi fod wedi gofyn i’r person roi’r gorau i’r ymddygiad er mwyn iddo fod yn ddigroeso. Gallai’ch landlord ddweud nad yw’n ‘ddigroeso’ os ydych chi wedi gwneud pethau tebyg eich hun.

Bydd angen i chi egluro pam bod yr hyn a ddigwyddodd i chi yn ddigroeso – er enghraifft, gan ei fod yn fwy difrifol.

Dangos bod gan yr hyn a ddigwyddodd y diben neu’r effaith’ o’ch tramgwyddo

Bydd angen i chi ddangos:

• bod y person a fu’n aflonyddu arnoch wedi bwriadu’ch tramgwyddo – gbod ‘â’r diben’ o’ch tramgwyddo yw'r enw ar hyn

• eich bod wedi’ch tramgwyddo gan yr hyn a ddigwyddodd, hyd yn oed os nad oedd rhywun yn bwriadu’ch tramgwyddo – dyma’r ‘effaith’ a gafodd arnoch chi

Os nad oedd y person yn bwriadu’ch tramgwyddo, bydd ond yn aflonyddu os oedd yn ‘rhesymol’ i chi gael eich tramgwyddo.

Er enghraifft, os yw’ch asiant gosod yn gofyn i chi fynd allan unwaith, mae’n debyg nad yw hyn yn aflonyddu – hyd yn oed os yw’n gwneud i chi deimlo’n anghyfforddus. Mae hyn oherwydd nad yw’n rhesymol fel arfer i chi gael eich tramgwyddo – heblaw ei fod yn digwydd fwy nag unwaith, neu mewn ffordd ddigywilydd neu dramgwyddus.

Os ydych chi’n ystyried cymryd camau cyfreithiol, edrychwch i weld beth fydd y llys yn ei ystyried wrth wneud penderfyniad am ‘ddiben neu effaith’. Mae adran 26(4) o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 yn trafod hyn.

Dyma ble’r ydych chi’n cael eich trin yn wahanol ac yn waeth oherwydd y ffordd rydych chi wedi ymateb i:

• aflonyddu rhywiol

• aflonyddu sy’n gysylltiedig â rhyw

• aflonyddu sy’n gysylltiedig ag ailbennu rhywedd

Mae’r gyfraith yn galw hyn yn cael eich trin yn ‘llai ffafriol’ oherwydd eich ymateb i’r aflonyddu. Nid oes gwahaniaeth os mai’ch ymateb oedd derbyn neu wrthod yr aflonyddu.

Enghraifft

Fis yn ôl roedd landlord Charlotte yn aflonyddu'n rhywiol arni – roedd e'n cadw gofyn iddi fynd allan am swper ac yn digwydd ei chyfarfod pan roedd hi’n gadael y tŷ.

Un noswaith gofynnodd iddi fynd adref gydag ef - gwrthododd Charlotte.

Roedd Charlotte yn teimlo dan fygythiad gan ymddygiad ei landlord, felly dywedodd wrtho am gysylltu â hi yn ysgrifenedig yn unig. Dywedodd wrtho am beidio dod i’r tŷ heb roi rhybudd ymlaen llaw.

Fis yma mae landlord Charlotte wedi gwrthod adnewyddu ei chytundeb tenantiaeth ac wedi dweud y bydd yn rhoi geirda gwael iddi. Os yw hyn oherwydd ei bod wedi gwrthod ymddygiad ei landlord, yna mae’n weithred arall o aflonyddu.