Gweld os ydych chi’n gymwys i gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (ESA)

Mae'r cyngor hwn yn berthnasol i Cymru. Gweler cyngor ar gyfer Gweler cyngor ar gyfer Lloegr, Gweler cyngor ar gyfer Gogledd Iwerddon, Gweler cyngor ar gyfer Yr Alban

Efallai y gallwch gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (ESA) os ydych chi'n cael anhawster gweithio oherwydd eich bod yn sâl neu'n anabl. Gelwir hyn yn cael 'gallu cyfyngedig i weithio'.

Gallwch gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth ar yr un pryd â budd-daliadau eraill fel Taliad Annibyniaeth Bersonol (PIP).

Fel arfer ni allwch gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth ar yr un pryd â Lwfans Ceisio Gwaith neu Gymhorthdal Incwm.

Os ydych yn gyflogedig ond na allwch weithio, byddwch fel arfer yn cael Tâl Salwch Statudol (SSP) gan eich cyflogwr am 28 wythnos. Ni allwch gael Tâl Salwch Statudol a Lwfans Cyflogaeth a Chymorth ar yr un pryd, ond gallwch gychwyn eich cais am Lwfans Cyflogaeth a Chymorthhyd at 3 mis cyn i’ch Tâl Salwch Statudol ddod i ben. Mae’n werth hawlio Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn gynnar fel bod eich taliadau’n dechrau cyn gynted â phosibl.

Gallwch gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth os ydych chi'n hunangyflogedig - mae'r broses ymgeisio'r un peth.

I hawlio Lwfans Cyflogaeth a Chymorth rhaid i chi:

  • bod yn 16 oed neu'n hŷn

  • bod o dan oedran Pensiwn y Wladwriaeth - gwiriwch eich oedran Pensiwn y Wladwriaeth ar GOV.UK.

  • yn byw yng Nghymru, Lloegr neu'r Alban

Dim ond hyn a hyn o waith y gallwch ei wneud tra byddwch yn cael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth - gwiriwch pa waith y gallwch chi ei wneud wrth gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth

Os dywedwyd wrthych am hawlio Credyd Cynhwysol erbyn dyddiad penodol

Mae’r Adran Gwaith a Phensiynau yn atal budd-daliadau rhai pobl ac yn dweud wrthynt am hawlio Credyd Cynhwysol yn lle hynny.

Os cewch lythyr yn dweud wrthych am hawlio Credyd Cynhwysol erbyn dyddiad cau penodol, mae hwn yn ‘hysbysiad mudo’. Dylech hawlio Credyd Cynhwysol erbyn y dyddiad cau yn yr hysbysiad mudo. Bydd eich hen fudd-daliadau yn dod i ben ar ôl y dyddiad cau.

Efallai y byddwch yn colli rhywfaint o arian os gwnewch gais ar ôl y dyddiad cau.

Gwiriwch beth ddylech chi ei wneud os cewch chi hysbysiad mudo.

Gwiriwch pa fath o Lwfans Cyflogaeth a Chymorth y gallwch ei hawlio

Gelwir y math o Lwfans Cyflogaeth a Chymorth y gall y mwyafrif o bobl ei hawlio yn Lwfans Cyflogaeth a Chymorth 'arddull newydd'.

Mae 2 hen fath o Lwfans Cyflogaeth a Chymorth, y mae rhai pobl yn dal i’w cael – fe’u gelwir yn ‘Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar incwm’ ac yn ‘Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar gyfraniadau’.

Os ydych eisoes yn cael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar gyfraniadau, efallai y gallwch ychwanegu Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar incwm ato. Gallai hyn olygu y byddwch yn cael mwy o arian.

Ni allwch wneud cais newydd am Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar gyfraniadau.

Os ydych wedi bod yn cael premiwm anabledd difrifol (SDP), gallwch wneud cais am Lwfans Cyflogaeth a Chymorth dull newydd.

Os dylech fod wedi bod yn cael premiwm anabledd difrifol ond nad yw wedi’i gynnwys yn eich budd-daliadau, siaradwch â chynghorydd.

Os cawsoch bremiwm anabledd difrifol (SDP)

Os oeddech yn cael, neu’n rhoi’r gorau i’w gael yn ddiweddar, budd-dal gyda phremiwm anabledd difrifol (SDP), gallwch hawlio Lwfans Cyflogaeth a Chymorth dull newydd neu Gredyd Cynhwysol. Efallai y gallwch chi gael y ddau ar yr un pryd.

Efallai y byddwch yn cael swm ychwanegol yn eich Credyd Cynhwysol - gelwir hyn yn ‘elfen drosiannol’.

Byddwch yn cael y swm ychwanegol os byddwch yn gwneud cais am Gredyd Cynhwysol o fewn mis ar ôl i chi roi’r gorau i gael y budd-dal gyda’r premiwm anabledd difrifol.

Ni allwch gael y swm ychwanegol os:

  • dim ond gyda Budd-dal Tai yr oeddech yn cael y premiwm anabledd difrifol

  • rydych yn symud i mewn gyda phartner sy’n hawlio Credyd Cynhwysol

Cyn 27 Ionawr 2021, ni allech wneud cais am Gredyd Cynhwysol os oeddech yn cael, neu wedi rhoi’r gorau i’w gael yn ddiweddar, budd-dal gyda phremiwm anabledd difrifol.

Os gwnaethoch gais am Gredyd Cynhwysol cyn 27 Ionawr 2021, siaradwch â chynghorydd i wirio beth mae gennych hawl iddo.

Gwiriwch a allwch hawlio Lwfans Cyflogaeth a Chymorth arddull newydd

Rhaid eich bod wedi cwrdd ag amodau Yswiriant Gwladol am 2 flynedd dreth - yn 2024 y blynyddoedd treth yw 2021-22 a 2022-23.

Gallwch wirio'ch cofnod Yswiriant Gwladol ar GOV.UK. Bydd yn dweud a oes gennych 'flwyddyn lawn' o gyfraniadau, ac os daw hyn o gredydau cyflogaeth, hunangyflogaeth neu Yswiriant Gwladol.

Efallai bod gennych gredydau Yswiriant Gwladol i lenwi bylchau yn eich taliadau. Er enghraifft, os oeddech chi'n cael budd-daliadau oherwydd nad oeddech chi'n gweithio neu oherwydd eich bod chi'n sâl.

Byddwch yn cwrdd â’r amodau Yswiriant Gwladol os oes gennych naill ai:

  • dwy flynedd lawn o gyflogaeth neu hunangyflogaeth ar gyfer y ddwy flwyddyn dreth

  • 1 flwyddyn lawn o gyflogaeth neu hunangyflogaeth a'r flwyddyn lawn arall o gredydau Yswiriant Gwladol

Os nad ydych yn credu eich bod yn cwrdd â'r amodau Yswiriant Gwladol neu na allwch wirio'ch cofnod Yswiriant Gwladol, dylech barhau i wneud cais am Lwfans Cyflogaeth a Chymorth arddull newydd. Bydd yr Adran Gwaith a Phensiynau yn gwirio'ch cofnod Yswiriant Gwladol fel rhan o'ch cais.

Hyd yn oed os nad ydych chi'n gymwys i gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth arddull newydd, efallai y byddwch chi'n dal i gael credydau Yswiriant Gwladol os oes gennych chi allu cyfyngedig i weithio. Gallai hyn eich helpu i fod yn gymwys i gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn y dyfodol. Maent hefyd yn cyfrif fel cyfraniadau ar gyfer Pensiwn y Wladwriaeth.

Gallwch hefyd gael help gan gynghorydd. 

Os gwnaethoch dalu cyfraniadau yswiriant gwladol yn yr UE, Norwy, y Swistir, Gwlad yr Iâ neu Liechtenstein

Efallai y byddwch yn gymwys i gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth dull newydd, hyd yn oed os nad ydych wedi gwneud digon o gyfraniadau yn y DU. Mae'r rheolau'n gymhleth - siaradwch â chynghorydd cyn i chi wneud cais.

Os gallwch chi a’ch partner hawlio Lwfans Cyflogaeth a Chymorth dull newydd, dylech wneud hawliadau ar wahân.

Sut i hawlio Lwfans Cyflogaeth a Chymorth arddull newydd

Os ydych chi'n gymwys i gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth arddull newydd, fel arfer bydd yn rhaid i chi wneud cais ar-lein.

Darganfyddwch sut i hawlio Lwfans Cyflogaeth a Chymorth arddull newydd.

Gwiriwch a allwch ychwanegu Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar incwm at eich cais am Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar gyfraniadau

Os ydych eisoes yn cael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar gyfraniadau, efallai y gallwch ychwanegu Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar incwm os ydych yn gymwys ar ei gyfer.

I gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth sy’n gysylltiedig ag incwm:

  • rhaid i chi fod heb incwm neu incwm isel

  • rhaid bod gennych lai na £16,000 mewn cynilion

  • rhaid i chi beidio â bod ‘yn destun rheolaeth fewnfudo’ – gwiriwch a ydych yn destun rheolaeth fewnfudo

  • os ydych yn byw gyda phartner, rhaid iddynt weithio llai na 24 awr yr wythnos

Os ydych yn byw gyda phartner, bydd y DWP yn ychwanegu eich incwm a’ch cynilion at ei gilydd.

Os ydych mewn addysg amser llawn, dim ond os ydych hefyd yn cael Lwfans Byw i’r Anabl (DLA), Taliad Annibyniaeth Bersonol (PIP) neu Daliad Annibyniaeth y Lluoedd Arfog (AFIP) y gallwch gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth sy’n gysylltiedig ag incwm.

Os nad ydych yn ddinesydd y DU

Dim ond os yw eich statws mewnfudo yn caniatáu ichi hawlio arian cyhoeddus y gallwch gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth sy’n gysylltiedig ag incwm. Mewn rhai sefyllfaoedd bydd angen ‘hawl i breswylio’ arnoch hefyd.

Gallwch hawlio arian cyhoeddus os oes gennych unrhyw un o’r canlynol:

  • Dinasyddiaeth Brydeinig neu Wyddelig

  • statws sefydlog o Gynllun Setliad yr UE

  • absenoldeb amhenodol – oni bai eich bod wedi dod i’r DU ar fisa perthynas sy’n oedolyn dibynnol

  • statws ffoadur neu warchodaeth ddyngarol

  • hawl i breswylio

Os oes gennych statws cyn-sefydlog gan Gynllun Setliad yr UE, gallwch hawlio arian cyhoeddus - ond mae angen i chi hefyd ddangos bod gennych hawl i breswylio i gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth sy'n seiliedig ar incwm. Gwiriwch a oes gennych hawl i breswylio. 

Os ydych wedi gwneud cais i Gynllun Setliad yr UE a’ch bod yn aros am benderfyniad, gallwch hawlio arian cyhoeddus - ond mae angen i chi hefyd ddangos bod gennych hawl i breswylio i gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth sy’n seiliedig ar incwm. Gwiriwch a oes gennych hawl i breswylio. 

Os oes gennych unrhyw statws mewnfudo arall, gwiriwch a yw eich statws mewnfudo yn caniatáu ichi hawlio arian cyhoeddus.

I ychwanegu Lwfans Cyflogaeth a Chymorth sy’n gysylltiedig ag incwm ni ddylech wneud cais newydd – dylech ofyn i’r Adran Gwaith a Phensiynau am ‘ddisodliad’ o’r hawliad. Gallwch ofyn i’ch hawliad gael ei ddisodli drwy naill ai:

  • ysgrifennu i'r cyfeiriad ar eich llythyrau Lwfans Cyflogaeth a Chymorth

  • ffonio'r Ganolfan Byd Gwaith

Canolfan Byd Gwaith

Ffôn: 0800 169 0310

Ffôn testun: 0800 169 0314

Y Gymraeg: 0800 328 1744

Relay UK - os na allwch glywed neu siarad ar y ffôn, gallwch deipio'r hyn rydych am ei ddweud: 18001 yna 0800 169 0310

Gallwch ddefnyddio Relay UK gydag ap neu ffôn testun. Nid oes tâl ychwanegol i'w ddefnyddio. Dysgwch sut i ddefnyddio Relay UK ar wefan Relay UK.

Fideo Relay - os ydych yn defnyddio Iaith Arwyddion Prydain (BSL).

Gallwch ddysgu sut i ddefnyddio fideo Relay ar YouTube.

Dydd Llun i ddydd Gwener, 8am i 5pm

Os ydych yn ei chael hi’n anodd gyda chostau byw

Gallwch wirio pa fudd-daliadau a chymorth ychwanegol y gallwch eu cael.

Help us improve our website

Take 3 minutes to tell us if you found what you needed on our website. Your feedback will help us give millions of people the information they need.

Adolygwyd y dudalen ar 07 Ebrill 2020