Llenwch y ffurflen gallu i weithio: sut mae eich cyflyrau'n effeithio arnoch chi

Os oes angen i chi ddefnyddio rhywbeth i’ch helpu i gerdded, seiliwch eich ateb ar sut rydych chi’n cerdded pan fyddwch chi’n ei ddefnyddio. 

Os ydych chi’n defnyddio cadair olwyn â llaw, seiliwch eich ateb ar sut rydych chi’n mynd o gwmpas pan fyddwch chi’n ei defnyddio. Os ydych chi’n defnyddio cadair olwyn drydan, seiliwch eich ateb ar sut byddech chi’n symud o gwmpas hebddo.

Peidiwch â theimlo cywilydd am eich atebion - mae'n bwysig bod y DWP yn gwybod beth allwch chi ei wneud heb help rhywun arall.

“Pa mor bell allwch chi symud yn ddiogel a dro ar ôl tro ar dir gwastad heb fod angen stopio?”

• 50 metr

• 100 metr

• 200 metr neu fwy

• Mae’n amrywio

Mae’n iawn os nad ydych chi’n gwybod beth i’w dicio ar unwaith. Ceisiwch symud i weld pa mor bell rydych chi’n mynd. Mae 50 metr oddeutu hyd 5 bws deulawr.

Beth i’w egluro am symud o gwmpas

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch. Dylech egluro:

• faint o amser mae'n ei gymryd fel arfer i chi symud 50 metr, 100 metr a 200 metr neu fwy - os na allwch symud y pellteroedd hynny, dylech esbonio hynny

• os yw symud yn achosi poen i chi, ac am faint o amser fel arfer

• os yw’n gwneud i chi deimlo’n flinedig, yn anghyfforddus neu allan o wynt

• os yw’n gwneud i chi deimlo’n benysgafn neu’n ansefydlog ar eich traed

• os ydych chi wedi disgyn yn y gorffennol - cofiwch ddweud pa mor aml mae hyn yn digwydd, ac a oedd angen rhywun arall arnoch i'ch helpu i godi

• a fyddech yn gallu symud y pellter hwnnw eto yn ystod y dydd

• os ydych chi’n cael diwrnodau da a drwg, a beth yw’r gwahaniaethau

• sut ydych yn teithio o gwmpas pan fyddwch yn gadael y tŷ os mai dim ond yn eich cartref y gallwch symud o gwmpas

“A allwch chi fynd i fyny neu i lawr dwy ris heb help gan rywun arall, os oes canllaw i ddal gafael arni?”

• Gallaf

• Na allaf

• Mae’n amrywio

Peidiwch â theimlo cywilydd am ddweud "na" - er enghraifft, dylech dicio "na" os na allwch fynd i fyny neu i lawr dwy ris, neu byddai'n eich blino'n lân neu’n achosi poen am weddill y diwrnod. Mae’n bwysig bod y DWP yn gwybod hyn.

Beth i’w egluro am ddefnyddio grisiau

Os byddai defnyddio grisiau yn achosi poen i chi, dylech egluro yn y blwch:

• pa mor ddrwg fyddai’r boen, er enghraifft, mor ddrwg fel na allech chi symud

• natur y boen, er enghraifft poen sy’n plycio, poen yn y stumog neu boen sydyn

• am ba hyd y byddech chi mewn poen, er enghraifft, tua 4 awr

• a fyddai'n eich atal rhag gwneud unrhyw beth arall ac am ba hyd, er enghraifft, byddai'n rhaid i chi orwedd am 20 munud

Os byddai mynd i fyny ac i lawr grisiau yn eich gwneud yn flinedig neu’n fyr o wynt, dylech ddweud:

• pa mor flinedig fyddech chi, er enghraifft, a fyddai angen i chi eistedd neu orwedd i lawr

• am ba hyd y byddech chi wedi blino (gallwch amcangyfrif hyn)

• a fyddai bod yn flinedig yn eich atal rhag gwneud pethau eraill, ac am ba hyd

• sut y byddai'n effeithio ar weddill eich diwrnod, er enghraifft, byddech yn rhy flinedig i siarad â rhywun

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 1

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 1 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud â sut mae eich cyflwr neu eich anabledd yn effeithio ar p’un a allwch chi newid seddi, eistedd a sefyll.

“A allwch chi symud o un sedd i’r llall, wrth ymyl ei gilydd, heb help gan rywun arall?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Meddyliwch a fyddech chi'n gallu eistedd mewn cadair swyddfa y gellir ei haddasu, yn hytrach na chadair freichiau neu unrhyw fath arall o sedd y byddech chi'n ei defnyddio gartref.

Os ydych chi'n defnyddio cadair olwyn, meddyliwch a oes angen help corfforol arnoch i fynd o'ch cadair olwyn i sedd wahanol neu i mewn i'r car.

Peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na”, er enghraifft:

• os byddai angen cymorth rhywun arall arnoch 

• os byddech chi'n colli eich cydbwysedd ac yn syrthio os na fyddai rhywun yn eich helpu

• os byddech chi'n ei chael hi'n anodd symud seddi fwy nag unwaith mewn diwrnod heb help gan rywun arall - efallai oherwydd y byddai'n anghyfforddus, yn boenus, yn eich gadael yn fyr o wynt neu'n flinedig

“Wrth i chi sefyll neu eistedd (neu gyfuniad o’r ddau), pa mor hir allwch chi aros mewn un lle a bod yn rhydd o boen heb gymorth rhywun arall?”

• Llai na 30 munud

• 30 munud i 1 awr

• Mwy nag awr

• Mae’n amrywio

Meddyliwch am yr adegau pan rydych chi’n aros am fws neu apwyntiad meddyg. Eglurwch os oes rhaid i chi wneud pethau fel codi bob 10 munud i ymdopi â’r teimlad anghyfforddus o eistedd a sefyll.

Ceisiwch beidio â goramcangyfrif am ba hyd y gallwch sefyll, eistedd, neu eistedd a sefyll.

Er enghraifft, os ydych chi'n eistedd ar gadair gartref, efallai y bydd angen i chi sefyll ar eich traed ar ôl ychydig funudau, ond nid ydych yn sylwi pa mor aml rydych chi'n gwneud hynny.

Peidiwch â theimlo cywilydd os oes rhaid i chi dicio “llai na 30 munud”, er enghraifft:

• os na allwch sefyll am y cyfnod hwnnw oni bai fod gennych ddwy ffon neu faglau - ac ni allwch eistedd am 30 munud ychwaith

• os byddech chi mewn poen ar ôl 30 munud, ond byddech chi’n gorfodi eich hun i ymdopi

Beth i’w esbonio am sefyll ac eistedd

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch. Dylech egluro pethau fel:

• os yw'n anodd i chi newid o sefyll i eistedd i lawr, neu o eistedd i sefyll - a beth sy'n ei gwneud yn anodd i chi

• os byddai angen i chi wneud rhywbeth ar ôl eistedd neu sefyll yn rhy hir, er enghraifft lleddfu'r boen drwy orwedd i lawr

• pa broblemau sydd gennych pan fyddwch yn eistedd neu'n sefyll yn rhy hir - megis teimlo'n sâl, blinder, trafferth anadlu, poen yn y cyhyrau neu boen yn y cymalau

• pam mae gennych broblemau, er enghraifft mae eich cefn tost yn ei gwneud yn anodd cynnal eich cydbwysedd

• a oes safleoedd na allwch eistedd ynddynt oherwydd eu bod yn achosi poen i chi

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 2

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 2 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud ag a allwch chi ymestyn i fyny gyda’r naill fraich neu’r llall, uwchben canol y corff.

“A allwch chi godi o leiaf un o’ch breichiau’n ddigon uchel fel petaech chi’n rhoi rhywbeth ym mhoced uchaf côt neu siaced tra byddwch chi’n ei gwisgo?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Wrth benderfynu sut i ateb, efallai y byddai’n ddefnyddiol meddwl am y canlynol:

• pa mor anodd yw ymestyn at boced

• a allech chi ei wneud fwy nag unwaith, a beth fyddai'n digwydd pe baech yn ceisio ei wneud dro ar ôl tro

• a fyddai ymestyn at boced siaced yn achosi poen i chi, pa mor ddifrifol yw’r boen honno, a sut y byddai’n effeithio arnoch chi

“A allwch chi godi un o’ch breichiau uwchben eich pen?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Wrth benderfynu sut i ateb, efallai y byddai’n ddefnyddiol meddwl am y canlynol:

• pa mor anodd yw’r profiad i chi

• a fyddai’n achosi poen i chi, pa mor ddifrifol yw’r boen honno, a sut y byddai’n effeithio arnoch chi

• a allech chi ei wneud fwy nag unwaith, a beth fyddai'n digwydd pe baech yn ceisio ei wneud dro ar ôl tro

Beth i’w egluro am ymestyn

Defnyddiwch y blwch i egluro beth sy’n digwydd pan fyddwch yn ceisio codi eich breichiau. Er enghraifft:

• os ydych bob amser yn cael trafferth, neu os yw'r ffordd y mae'ch cyflwr yn effeithio arnoch yn newid - er enghraifft 4 allan o 7 diwrnod

• sut mae’n teimlo pan fyddwch yn ceisio codi eich breichiau

• os yw'n achosi poen neu anghysur i chi, pa mor ddifrifol ydyw a sut mae'n effeithio arnoch chi

• os mae’n gwneud i chi deimlo’n flinedig, pa mor eithafol yw’r blinder, a sut mae'r blinder yn effeithio arnoch chi

• os oes angen help arnoch gan rywun arall ar gyfer rhai pethau penodol - fel golchi eich gwallt

• pa mor aml mae angen help arnoch chi, a beth mae angen help arnoch chi i’w wneud

• os ydych chi’n cael diwrnodau da a drwg, a sut maen nhw’n gwahaniaethu

• beth sy'n digwydd os ceisiwch ymestyn eich breichiau ar ddiwrnod gwael

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 3

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 3 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud â pha mor hawdd yw hi i chi godi a symud gwahanol bethau.

“A allwch chi godi a symud carton hanner litr (un peint) yn llawn hylif?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Ceisiwch godi peint o laeth neu wydr peint o ddŵr. Peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na”, er enghraifft:

• os na allwch ei godi - efallai y bydd yn rhaid i chi ei dynnu tuag atoch yn lle hynny

• os mae’n achosi poen i chi - er enghraifft yn eich bysedd, eich breichiau, eich cefn neu eich gwddf

• os na allwch chi ei symud yn llyfn - byddech yn ei ollwng yn y pen draw

“A allwch chi godi a symud carton litr (dau beint) yn llawn hylif?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Unwaith eto, peidiwch â theimlo cywilydd am dicio “na”. Ceisiwch godi carton 2 beint o laeth os nad ydych chi’n siŵr.

“A allwch chi godi a symud gwrthrych mawr, ysgafn, fel bocs cardfwrdd gwag?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Mae'n iawn os na allwch wneud hyn - ond mae'n bwysig ticio “na”.

Mae'r DWP eisiau gwybod pa mor hawdd yw hi i chi symud unrhyw beth sy'n fawr ac yn ysgafn. Os nad ydych chi’n siŵr pa mor hawdd fyddai symud blwch cardfwrdd, ceisiwch feddwl am symud clustog o un ochr y gwely i’r llall.

Beth i’w esbonio am godi a symud pethau

Dylech egluro yn y blwch:

• sut rydych chi fel arfer yn codi ac yn symud pethau

• beth sy'n digwydd os byddwch chi'n codi ac yn symud pethau fwy nag unwaith, nid dim ond unwaith yn unig

• os ydych chi’n cael problemau symud pethau’n ddidrafferth, a sut mae hyn yn effeithio ar eich gallu i godi pethau

• a ydych chi’n gollwng pethau – gallech roi enghraifft, a dweud beth ddigwyddodd ar ôl i chi ollwng rhywbeth (e.e. roedd yn rhaid i chi fynd i’r Adran Damweiniau ac Achosion Brys)

Dylech hefyd ddisgrifio sut mae codi a symud pethau yn gwneud i chi deimlo - er enghraifft:

• os mae’n achosi poen neu anghysur i chi - er enghraifft yn eich bysedd, eich breichiau, eich cefn neu eich gwddf

• pa mor hir mae'r boen yn para, a pha mor ddifrifol ydyw (os bydd codi a symud pethau yn achosi poen i chi)

• a yw codi a symud pethau yn achosi i chi fod yn fyr o wynt, i deimlo'n benysgafn neu’n flinedig

Os yw’n wahanol ar ddiwrnodau da a gwael, esboniwch sut beth yw diwrnod da a diwrnod gwael, a pha mor aml rydych chi’n cael diwrnodau gwael.

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 4

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 4 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud ag a ydych chi’n ei chael hi’n anodd defnyddio eich dwylo a’ch arddyrnau oherwydd cyflwr corfforol fel clefyd Parkinson neu sglerosis ymledol (MS).

“A allwch chi ddefnyddio un o’ch dwylo i: bwyso botwm, fel bysellbad ffôn, troi tudalennau llyfr, codi darn £1, defnyddio beiro neu bensil, defnyddio bysellfwrdd neu lygoden addas?”

• Rhai o’r pethau hyn

• Dim un o’r pethau hyn

• Mae’n amrywio

Mae'r DWP am wybod a allwch wneud unrhyw un o'r tasgau hyn yn ddigon da gydag un o'ch dwylo. Mae ‘digon da’ yn golygu a allwch chi wneud y canlynol:

• gwneud marc, er enghraifft tic neu groes gyda beiro neu bensil

• defnyddio bysellfwrdd (gan gynnwys bysellfwrdd wedi'i addasu) gydag un llaw - does dim angen i chi allu teipio'n gyflym

• troi tudalennau llyfr yn llyfn

Os nad ydych chi’n siŵr am y tasgau a nodir yn y cwestiwn, meddyliwch a ydych chi’n cael trafferth gwneud tasgau eraill, fel paratoi llysiau, troi tapiau ymlaen neu dynnu eich arian allan o waled neu bwrs.

Peidiwch â bod ofn dweud na allwch wneud unrhyw un o'r tasgau, er enghraifft os ydych yn profi:

• cryndod

• sbasmau

• poen

• stiffrwydd

• problemau gyda gafael

• anawsterau pinsio

Beth i’w egluro am ddefnyddio eich dwylo

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Dylech egluro os, er enghraifft:

• mae'n rhaid i rywun arall lenwi ffurflenni ar eich rhan oherwydd allwch chi ddim gafael mewn beiro

• mae'n cymryd amser hir i chi wisgo oherwydd mae'n anodd i chi gau sipiau, botymau neu gareiau esgidiau

• mae defnyddio eich dwylo, er enghraifft i agor caead jar neu eich drws ffrynt gydag allwedd, yn achosi poen i chi

• rydych chi’n gollwng pethau oherwydd nad ydych chi’n gallu gafael ynddyn nhw neu eu pinsio

• nid ydych yn gallu gyrru oherwydd eich cyflwr, er enghraifft os na allwch afael yn y llyw neu ddefnyddio ffon newid gêr

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 5

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 5 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud ag a ydych chi’n ei chael hi’n anodd gwneud i bobl eich deall chi. Mae’n ymwneud ag anawsterau corfforol, er enghraifft cael atal dweud neu fod yn hollol fyddar.

Efallai y byddwch hefyd yn cael anawsterau oherwydd anaf neu gyflwr corfforol, e.e. anaf i’r ymennydd, strôc neu glefyd Parkinson. 

Os ydych chi’n cael anawsterau oherwydd problem iechyd meddwl fel gorbryder, gallwch egluro hynny mewn cwestiwn yn nes ymlaen.

“A allwch chi gyfleu neges syml i bobl eraill, e.e. presenoldeb rhywbeth peryglus?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Ar gyfer y cwestiwn hwn, peidiwch â meddwl am ddweud wrth rywun am rywbeth peryglus yn unig.

Er enghraifft, a allech chi archebu beth hoffech chi ei gael mewn caffi? Gallai hyn fod naill ai drwy ddweud beth yr hoffech chi neu ei ysgrifennu ar ddarn o bapur.

Peidiwch â theimlo cywilydd os oes rhaid i chi dicio “na”, er enghraifft os na allwch gyfleu neges syml oherwydd:

• byddai angen help arnoch gan rywun arall, fel dehonglydd iaith arwyddion

• rydych chi’n cael trafferth siarad, anawsterau lleferydd, neu dydych chi ddim yn gallu siarad

• os yw eich cyflwr yn golygu eich bod yn cael trafferth ysgrifennu a theipio, yn ogystal â siarad

• dydych chi ddim yn gallu siarad yn ddigon uchel neu am ddigon o amser i gael sylw rhywun

• mae siarad, ysgrifennu neu deipio yn achosi poen i chi neu'n eich gadael yn fyr o wynt

Beth i’w esbonio am siarad, ysgrifennu a theipio

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Rhowch gymaint o wybodaeth ag y gallwch am eich anawsterau wrth gyfathrebu â phobl. Er enghraifft, eglurwch:

• os nad yw pobl yn eich deall - rhowch enghreifftiau os gallwch

• sut mae’n gwneud i chi deimlo os na all rhywun eich deall

• os byddwch yn osgoi cyfathrebu oherwydd ei fod yn anodd, yn cymryd gormod o amser, neu'n eich gwneud i chi deimlo’n rhwystredig

• a oes rhywun yn eich helpu i gyfathrebu, a sut maen nhw’n eich helpu chi

• pa mor aml yr ydych yn cael anawsterau

• os ydych chi’n cael diwrnodau da a drwg, a beth yw’r gwahaniaethau

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 6

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 6 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud ag a ydych chi’n cael trafferth deall beth mae pobl yn ei ddweud wrthych, ac a ydych chi’n cael trafferth darllen.

“A allwch chi ddeall negeseuon syml gan bobl eraill trwy glywed neu ddarllen gwefusau heb gymorth person arall?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na”, er enghraifft:

• os ydych chi'n fyddar neu os ydych chi'n colli'ch clyw ac nad ydych chi'n darllen gwefusau

• os ydych chi’n gallu darllen gwefusau pobl rydych chi’n eu hadnabod, ond nid dieithriaid

• os oes angen dehonglydd iaith arwyddion arnoch

• os ydych weithiau yn camddeall pethau sy’n cael eu dweud wrthych

Os ydych chi’n defnyddio teclyn cymorth clyw, dylech ateb y cwestiynau fel petaech chi’n ei ddefnyddio.

“A allwch chi ddeall negeseuon syml gan bobl eraill drwy ddarllen print mawr neu ddefnyddio Braille?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Unwaith eto, peidiwch â theimlo cywilydd os oes rhaid i chi dicio "na", er enghraifft os oes gennych amhariad ar eich golwg ac nad ydych yn defnyddio Braille.

Beth i’w esbonio am glywed a darllen

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Os ydych chi’n defnyddio unrhyw gymhorthion i’ch helpu i ddeall pobl eraill, neu i’ch helpu i ddarllen, rhowch y manylion yn y blwch.

Enghreifftiau o gymhorthion y gallech eu defnyddio:

• Braille, print bras neu fformatau sain

• goleuadau arbennig i'ch helpu i ddarllen

• teclyn cymorth clyw neu declyn laryncs trydan

• ffôn testun neu offer chwyddo sain i'ch helpu i glywed

Yn ogystal ag ysgrifennu am gymhorthion sy'n eich helpu, mae'n bwysig esbonio pethau fel:

• a yw’n cymryd amser hir i chi ddarllen rhywbeth, neu ddeall rhywun

• os ydych chi'n defnyddio dehonglydd iaith arwyddion, a beth fyddai'n digwydd pe na bai gennych un

• os bydd rhywun yn darllen pethau i chi, neu'n esbonio beth mae pobl eraill wedi'i ddweud

• sut mae methu â darllen rhywbeth neu glywed rhywun wedi achosi problemau i chi

• sut rydych chi’n teimlo pan nad ydych chi’n gallu deall yr hyn sy’n cael ei ddweud neu ei ysgrifennu

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 7

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 7 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud â chyflyrau iechyd corfforol. 

Does dim angen i chi ysgrifennu am eich iechyd meddwl yma. Os oes gennych gyflwr iechyd meddwl sy’n ei gwneud yn anodd i chi symud o gwmpas yn ddiogel ar eich pen eich hun (er enghraifft gorbryder neu agoraffobia), ysgrifennwch amdano yng nghwestiwn 15.

Os oes gennych gyflwr corfforol sy'n effeithio ar eich gallu i symud o gwmpas yn ddiogel, dylech ei gynnwys - er enghraifft:

• golwg gwan

• meigryn - os ydynt yn effeithio ar eich golwg neu’n rhoi pendro neu benysgafnder i chi

• colli clyw - os yw'n ei gwneud yn fwy anodd i chi symud o gwmpas yn ddiogel

• narcolepsi - anhwylder sy’n gwneud i bobl syrthio i gysgu ar adegau amhriodol

• Clefyd Meniere – os yw’n gwneud i chi deimlo’n benysgafn neu’n rhoi pendro i chi

Os ydych chi fel arfer yn defnyddio sbectol neu lensys cyffwrdd, ci tywys, teclyn cymorth clyw neu unrhyw declyn cymorth arall, atebwch y cwestiynau ar sail sut rydych chi'n symud o gwmpas pan fyddwch chi'n eu defnyddio.

“A allwch chi weld er mwyn croesi’r ffordd ar eich pen eich hun?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Meddyliwch am geisio croesi ffordd nad ydych chi erioed wedi'i chroesi o'r blaen - er enghraifft, ar y ffordd i apwyntiad mewn lle newydd.

Peidiwch â theimlo cywilydd os oes rhaid i chi dicio “na”, er enghraifft os byddai angen cymorth gan berson arall arnoch.

Gallech dicio "mae'n amrywio" os yw'n dibynnu ar y tywydd ac os yw hi yn ystod y dydd neu ar ôl iddi dywyllu.

“A allwch chi symud o gwmpas lleoliad nad ydych chi wedi bod iddo o’r blaen heb help?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Peidiwch â theimlo cywilydd os oes rhaid i chi dicio “na” oherwydd y byddai angen cymorth gan berson arall arnoch - er enghraifft:

• pe na allech symud o gwmpas lleoliad newydd heb help ar ôl iddi dywyllu

• os oes gennych olwg niwlog neu ddwbl

• os yw eich anawsterau clywed yn golygu na fyddech yn gallu gofyn am help

Beth i’w egluro am symud o gwmpas yn ddiogel

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch - ar gyfer croesi'r ffordd a symud o gwmpas llefydd newydd. Mae’n bwysig iawn esbonio pethau fel:

• beth fyddai'n eich atal rhag croesi'r ffordd ar eich pen eich hun

• a ydych chi wedi disgyn yn y gorffennol

• os ydych chi'n cael diwrnodau da a drwg (er enghraifft, os oes gennych feigryn) - a sut beth yw hynny i chi ar wahanol ddiwrnodau

• a allwch chi ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus i deithio o gwmpas - er enghraifft, allwch chi ddim gweld y rhif ar y bws, felly nid ydych yn gwybod ai dyma'r llwybr cywir

• os gallwch symud o gwmpas archfarchnad i ddod o hyd i'r hyn rydych chi'n chwilio amdano

• os gallwch ganolbwyntio ar bethau pan fydd angen gwneud - er enghraifft arwyddion ffordd

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 8

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Does dim modd i chi gael LCWRA drwy gyfateb ag unrhyw un o’r disgrifyddion hyn. 

Bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae'r cwestiwn hwn yn ymwneud ag a oes gennych broblem gyda'ch pledren neu'ch coluddyn tra byddwch yn effro - nid tra byddwch yn cysgu.

Mae’r cwestiwn hwn yn arbennig o berthnasol i bobl sydd â chyflyrau fel Syndrom Coluddyn Llidus (IBS) a chlefyd Crohn.

Efallai y byddwch hefyd yn cael problemau o ganlyniad i'ch meddyginiaeth neu gyflwr neu anabledd gwahanol - er enghraifft, os na allwch chi reoli eich pledren wrth gael trawiad epileptig.

“Oes rhaid i chi olchi neu newid eich dillad oherwydd ei bod yn anodd rheoli eich pledren, eich coluddyn neu ddyfais gasglu?”

• Nac oes

• Oes - bob wythnos

• Oes - bob mis

• Oes - llai na bob mis

• Oes - ond dim ond os nad ydw i’n gallu cyrraedd toiled yn gyflym

Ceisiwch fod yn onest, hyd yn oed os yw’n codi cywilydd arnoch. Mae'n bwysig bod y DWP yn gwybod beth sy’n digwydd, er mwyn iddynt allu gwneud y penderfyniad iawn.

Os oes rhaid i chi lanhau eich hun a newid eich dillad oherwydd anymataliaeth, dywedwch pa mor aml mae hyn yn digwydd.

Os nad yw wedi digwydd, ond eich bod yn poeni y gallai ddigwydd, neu os nad yw wedi digwydd oherwydd eich bod yn aros yn agos at doiled, dylech roi tic yn y blwch olaf.

Os gallwch chi reoli eich cyflwr gyda phadiau anymataliaeth, er enghraifft, dylech chi dicio “na”. Os oes rheswm pam nad ydych yn eu defnyddio, neu os oes rhaid i chi newid eich dillad ar adegau, ticiwch "ie" ac esbonio yn y blwch.

Beth i’w esbonio am eich coluddyn a’ch pledren

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Dylech egluro pethau fel:

• beth sy'n digwydd os na allwch gyrraedd toiled yn gyflym

• pa mor aml sydd yn rhaid i chi olchi neu newid eich dillad oherwydd ei bod yn anodd rheoli eich pledren neu eich coluddyn

• a ydych yn cario dillad sbâr rhag ofn y bydd angen i chi newid

• os ydych chi'n cymryd meddyginiaeth i reoli eich pledren neu'ch coluddyn, ac a yw'n gweithio

• y problemau sydd gennych os ydych am fynd allan - er enghraifft, os oes angen i chi aros yn agos at doiled i osgoi damweiniau

• pa mor aml rydych chi’n cael pyliau, er enghraifft os yw eich clefyd Crohn fel arfer yn cael ei reoli’n dda gan feddyginiaeth, ond rydych chi’n cael dolur rhydd difrifol unwaith bob 6 mis

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 9

Byddwch yn cael LCWRA os yw’r datganiad hwn yn cyfateb i’ch ateb:

“O leiaf unwaith yr wythnos:

(a) rydw i’n colli rheolaeth sy’n arwain at wagio’r coluddyn a / neu wagio’r bledren yn sylweddol; neu

(b) rydw i’n profi gollyngiadau sylweddol o gynnwys dyfais gasglu, sy’n ddigon i’w gwneud yn ofynnol i mi lanhau fy hun a newid fy nillad.”

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud ag a yw eich cyflwr neu eich anabledd yn effeithio ar eich ymwybyddiaeth. Er enghraifft, gallai’r canlynol effeithio ar eich ymwybyddiaeth: 

• epilepsi

• diabetes

• narcolepsi (anhwylder sy’n gwneud i bobl syrthio i gysgu ar adegau amhriodol)

• meigryn difrifol

“Pan fyddwch chi’n effro, pa mor aml ydych chi’n llewygu neu’n cael ffitiau neu flacowts?”

• Bob dydd

• Bob wythnos

• Bob mis

• Llai na bob mis

Mae’r DWP eisiau gwybod pa mor aml rydych chi’n cael ffitiau, trawiadau neu flacowts, neu unrhyw beth arall sy’n amharu’n ddifrifol ar eich ymwybyddiaeth a’ch gallu i ganolbwyntio pan fyddwch chi’n effro.

Does ganddyn nhw ddim diddordeb yn yr hyn sy'n digwydd pan fyddwch chi'n cysgu - naill ai yn y nos neu yn ystod y dydd.

Efallai na fyddwch chi bob amser yn colli ymwybyddiaeth yn llwyr pan fyddwch chi’n cael ffitiau neu drawiadau. Mae’n dal yn bwysig eu cynnwys a dweud sut maen nhw’n effeithio arnoch chi.

Beth i’w egluro am aros yn ymwybodol

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Dylech egluro:

• os ydych yn cael unrhyw rybudd eich bod ar fin cael ffit neu drawiad

• os ydych chi wedi cael eich cludo i'r ysbyty - dywedwch sawl gwaith mae hyn wedi digwydd

• faint o amser mae’n cymryd i chi adfer

• os ydych chi'n ofni mynd allan rhag ofn i chi gael ffit neu drawiad

• os ydych chi wedi anafu eich hun neu wedi cael damwain yn ystod ffit neu drawiad, er enghraifft os ydych chi wedi taro eich pen

• os yw eich meddyginiaeth yn rhoi sgil-effeithiau i chi - dywedwch beth ydyn nhw a beth rydych chi'n ei wneud amdanyn nhw

• os ydych chi wedi colli eich trwydded yrru (neu os nad ydych chi erioed wedi cael un) oherwydd eich cyflwr neu'ch anabledd

Nodwch os ydych chi, ar ôl colli ymwybyddiaeth:

• yn gorfod cymryd amser i wella, fel mynd i’r gwely

• yn ansicr sut byddwch chi’n teimlo – efallai y byddwch chi’n ymddwyn yn ymosodol neu mewn ffordd annisgwyl

• yn anymwybodol o’r hyn sydd yn digwydd o’ch cwmpas

• angen rhywun i ofalu amdanoch chi

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 10

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Does dim modd i chi gael LCWRA drwy gyfateb ag unrhyw un o’r disgrifyddion hyn.

Bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud â sut mae eich cyflwr iechyd meddwl neu amhariad gwybyddol yn effeithio ar eich gallu i wneud tasgau, er enghraifft os oes gennych:

• anawsterau dysgu

• iselder

• gorbryder

• anafiadau i'r ymennydd

• amhariadau gwybyddol ar ôl strôc

• anhawster deall iaith, er enghraifft dysffasia derbyn

Meddyliwch a ydych chi’n tueddu i gael trafferth ffocysu neu ganolbwyntio, neu os ydych chi’n poeni pan fydd yn rhaid i chi ddysgu sut i wneud rhywbeth newydd.

“A allwch chi ddysgu sut mae gwneud tasg bob dydd fel gosod cloc larwm?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na”, er enghraifft:

• os byddai'r switshys yn peri dryswch i chi

• os na fyddech yn gallu gweithio cloc larwm ar eich pen eich hun, hyd yn oed pe bai rhywun wedi dangos i chi sut i wneud y dasg y diwrnod cynt

• os na fyddech yn gallu ymdopi pe bai'n rhaid i chi godi ar amser gwahanol un diwrnod (ac roedd angen i chi newid amser eich larwm)

Nid mater o osod cloc larwm yn unig yw hyn – mae’n ymwneud â gwneud unrhyw dasg sylfaenol. Meddyliwch am y canlynol, er enghraifft:

• dysgu sut i droi teledu ymlaen ac yna newid y sianel gan ddefnyddio eich teclyn rheoli o bell

• troi’r gwres neu’r dŵr poeth ymlaen

“A allwch chi ddysgu sut mae gwneud tasg fwy cymhleth, fel defnyddio peiriant golchi?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Nid mater o ddefnyddio peiriant golchi yn unig yw hyn - mae’n ymwneud â gwneud unrhyw dasg fwy cymhleth. Meddyliwch am y canlynol, er enghraifft:

• dysgu sut i ddefnyddio cyfrifiadur newydd ar gyfer pethau fel anfon a derbyn negeseuon e-bost

• gwneud paned o de i rywun – llenwi tegell, rhoi bagiau te mewn tebot, ei dywallt i gwpan ac yna ychwanegu llaeth a siwgr

Beth i'w esbonio am ddysgu tasgau

Dylech egluro yn y blwch:

• os oes unrhyw beth na allech chi ddysgu ei wneud (neu unrhyw beth sydd wedi eich herio) oherwydd eich bod yn ei gael yn rhy anodd - er enghraifft defnyddio peiriant golchi llestri

• os oes angen i chi ymarfer ac ailadrodd tasgau'n rheolaidd i'w dysgu - a faint o amser y byddai'n ei gymryd i chi

• os oes angen rhywun arnoch i ddangos i chi sut i wneud y dasg fwy nag unwaith

• a yw'r feddyginiaeth yr ydych yn ei chymryd wedi effeithio ar eich gallu i ddysgu tasgau newydd - ceisiwch gymharu sut beth ydoedd cyn i chi ddechrau cymryd y feddyginiaeth

• a allwch ganolbwyntio ar dasgau

• os ydych chi’n cael problemau gyda’ch cof tymor byr

• os ydych chi'n cael diwrnodau da a drwg - a sut brofiad yw hynny i chi ar wahanol ddiwrnodau

• a fyddech chi'n gallu dysgu mwy nag un dasg newydd mewn diwrnod

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 11

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 11 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud â sut mae eich iechyd meddwl neu amhariad gwybyddol yn effeithio ar eich ymwybyddiaeth o beryglon. Er enghraifft, efallai eich bod yn llai ymwybodol o berygl oherwydd:

• sgil-effeithiau meddyginiaeth

• cyflwr iechyd meddwl, e.e. iselder neu seicosis

• cyflwr niwrolegol fel epilepsi

• anaf i’r ymennydd

• anabledd dysgu 

Meddyliwch am y canlynol:

• a ydych yn deall y risgiau sy’n gysylltiedig â thasgau bob dydd, fel berwi dŵr a defnyddio gwrthrychau miniog

• a allwch chi aros yn ddiogel weithiau, er eich bod yn cael damweiniau o bryd i’w gilydd - meddyliwch pam maen nhw'n digwydd, er enghraifft os ydych chi wedi torri eich hun ar rywbeth miniog, neu wedi llosgi eich hun yn y gegin neu gyda haearn smwddio

• a ydych yn gwybod sut i osgoi perygl, er enghraifft, nid ydych yn poeni am draffig neu groesi ffyrdd

• os ydych chi erioed wedi syrthio neu anafu eich hun ar y stryd (meddyliwch am sut mae wedi effeithio arnoch chi wedyn) - e.e. fe gawsoch chi anaf a nawr rydych yn osgoi rhai strydoedd penodol

“A oes angen goruchwyliaeth arnoch chi (rhywun i aros gyda chi) am y rhan fwyaf o’r amser i gadw’n ddiogel?”

• Nac oes

• Oes

• Mae’n amrywio

Os nad oes gennych unrhyw un i'ch goruchwylio, dylech ddal nodi pam eich bod mewn perygl.

Peidiwch â theimlo cywilydd am ddweud "oes" - os oes angen cymorth arnoch, mae'n bwysig dweud hynny.

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Beth i’w egluro am ymwybyddiaeth o berygl

Dylech egluro yn y blwch (a rhoi enghreifftiau):

• os ydych chi mewn perygl o niweidio eich hun - er enghraifft, dydych chi ddim bob amser yn sylwi pan fydd rhywbeth yn beryglus oherwydd iselder neu orbryder

• os ydych weithiau'n gweithredu'n fyrbwyll a dim ond yn sylweddoli pa mor beryglus ydoedd ar ôl hynny - er enghraifft, mae gennych chi anhwylder deubegwn ac rydych yn cymryd risgiau pan fyddwch chi mewn cyfnod o or-hapusrwydd (mania neu hypomania)

• os rydych yn anghofio bod yn ofalus, yn ymddwyn yn afresymol neu’n cymryd risgiau sydyn mewn ffordd annisgwyl

• os ydych yn ei chael yn anodd canolbwyntio - er enghraifft, oherwydd eich meddyginiaeth

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 12

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 12 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud ag a allwch gynllunio, trefnu a chwblhau o leiaf 2 dasg arferol, un ar ôl y llall.

Nid yw'r DWP yn gofyn am eich problemau corfforol yn y cwestiwn hwn. Maen nhw eisiau gwybod a oes gennych chi gyflwr iechyd meddwl sy’n effeithio ar eich gallu i ddechrau a gorffen tasgau arferol.

“A allwch chi lwyddo i gynllunio, dechrau a gorffen tasgau dyddiol?”

• Byth

• Weithiau

• Mae’n amrywio

Mae tasgau arferol yn cynnwys pethau fel:

• cael cawod

• gwisgo

• casglu presgripsiwn

• paratoi pryd sylfaenol

• smwddio dillad

• talu bil

• gwneud apwyntiadau

Meddyliwch a allech chi gwblhau 2 o’r tasgau hyn, un ar ôl y llall, er enghraifft cyn i chi adael y tŷ i fynd i apwyntiad.

Er enghraifft, dychmygwch eich bod yn gwneud paned o de a bod y ffôn yn canu. A fyddech chi’n gallu stopio gwneud y te, ateb y ffôn ac yna gorffen gwneud y te ar ôl yr alwad ffôn?

Meddyliwch a fyddech chi’n gallu gwneud y rhain a thasgau arferol eraill dro ar ôl tro yn ystod yr un diwrnod.

Beth i'w esbonio am ddechrau a gorffen tasgau

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Mae’n bwysig esbonio:

• a yw eich cyflwr yn ei gwneud yn anodd i chi ganolbwyntio

• bod angen i chi gael eich atgoffa neu eich annog

• eich bod yn drysu

• eich bod yn colli ffocws

• eich bod yn teimlo’n orbryderus neu wedi’ch gorlethu

• eich bod yn anghofio beth rydych chi’n ei wneud

• bod eich meddyginiaeth yn effeithio ar sut rydych chi’n cwblhau tasgau

• bod eich cyflwr yn gwneud i chi golli cymhelliant

• bod eich cyflwr yn gwneud i chi fod yn brin o egni neu’n flinedig

• eich bod yn cael dyddiau da a dyddiau gwael

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 13

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 13 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud â beth sy’n digwydd a sut rydych chi’n teimlo os bydd eich trefn neu eich cynlluniau’n newid.

“A allwch chi ymdopi â newidiadau bach i’ch trefn arferol os ydych chi’n gwybod amdanynt cyn iddynt ddigwydd?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Meddyliwch am orfod bwyta cinio ar adeg wahanol i’r arfer – neu ddargyfeiriad bws sydd wedi’i gynllunio sy’n mynd â chi ar lwybr gwahanol adref.

Peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na”, er enghraifft:

• os na allwch ymdopi â newid o gwbl - hyd yn oed os cewch eich rhybuddio amdano

• os mae newid yn gwneud i chi encilio a gwrthod help

• os mae newid yn effeithio ar eich ymddygiad

• os mae newid yn eich atal rhag bod yn chi eich hun wedyn, er enghraifft, mae angen i rywun eich tawelu ac mae’n effeithio arnoch chi drwy’r dydd

“A allwch chi ymdopi â newidiadau bach i’ch trefn arferol os ydyn nhw’n annisgwyl?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Meddyliwch petai eich bws neu drên 15 munud yn hwyr, neu petai ffrind neu ofalwr yn dod i’ch tŷ yn gynharach neu’n hwyrach na’r disgwyl.

Peidiwch â theimlo cywilydd os oes rhaid i chi dicio “na allaf”, er enghraifft os oes angen llawer o gynllunio a pharatoi meddyliol i baratoi ar gyfer rhywbeth – a’ch bod yn ei chael yn anodd ymdopi os caiff ei ganslo.

Beth i’w egluro am ymdopi â newidiadau

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Dylech egluro pethau fel:

• a ydych chi'n cael trafferth ymdopi â newidiadau i'ch diwrnod a gynlluniwyd

• a allwch chi ymdopi â newidiadau sydyn

• a yw eich meddyginiaeth yn effeithio ar sut rydych chi’n ymdopi â newid

• sut rydych chi’n ymdopi â newid – defnyddiwch enghreifftiau, os gallwch chi

• sut y byddai eich diwrnod yn cael ei effeithio pe bai eich trefn arferol yn newid, er enghraifft, a fyddech chi'n gallu gwneud yr hyn roeddech chi wedi'i gynllunio

• pa mor aml y byddai newid yn effeithio arnoch chi fel hyn 

• unrhyw beth rydych chi’n osgoi ei wneud oherwydd problemau posibl, er enghraifft rydych chi’n osgoi cwrdd â ffrindiau am bryd o fwyd oherwydd byddech chi’n cynhyrfu os na allech chi eistedd mewn sedd ffenestr

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 14

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 14 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud ag a allwch chi ymdopi’n feddyliol neu’n emosiynol â mynd allan – er enghraifft, os oes gennych chi orbryder, agoraffobia neu’n cael pyliau o banig.

Does dim angen i chi ysgrifennu am sut byddech chi’n cyrraedd llefydd yn gorfforol – y cyfan sydd angen i chi ei wneud yw ysgrifennu am sut mae’n gwneud i chi deimlo pan fydd yn rhaid i chi fynd allan.

Eglurwch sut rydych chi’n teimlo am gyrraedd llefydd. Wrth feddwl am hyn, anwybyddwch unrhyw help y gallech ei gael gan fapiau neu apiau ffonau symudol.

Os bydd problemau corfforol yn eich atal rhag mynd allan, dylech egluro hyn yng nghwestiwn 1.

“A allwch chi adael eich cartref a mynd allan i lefydd cyfarwydd?”

• Na allaf

• Gallaf, os bydd rhywun yn mynd gyda mi

• Mae’n amrywio

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud â lleoedd cyfarwydd. Meddyliwch beth fyddai’n digwydd pe bai’n rhaid i chi fynd i’ch Swyddfa Bost, eich banc neu’ch archfarchnad leol ar eich pen eich hun.

Peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na allaf” neu “gallaf, os bydd rhywun yn mynd gyda mi” – er enghraifft:

• os allwch chi ddim mynd i lefydd cyfarwydd y rhan fwyaf o'r amser, hyd yn oed os bydd rhywun arall yn dod gyda chi

• os allwch chi fynd i lefydd cyfarwydd dim ond os bydd rhywun yn dod gyda chi

Os ydych chi’n gallu cyrraedd man cyfarwydd, ond dim ond os bydd rhywun yn dod gyda chi, esboniwch pam – er enghraifft, os byddech chi’n teimlo’n orbryderus neu’n ofidus pe baech chi’n ceisio mynd allan heb berson arall.

“A allwch chi adael eich cartref a mynd allan i lefydd anghyfarwydd?”

• Na allaf

• Gallaf, os bydd rhywun yn mynd gyda mi

• Mae’n amrywio

Mae hyn yn ymwneud â llefydd anghyfarwydd. Meddyliwch beth fyddai’n digwydd pe bai’n rhaid i chi fynd i le newydd nad oeddech chi wedi bod iddo o’r blaen. 

Peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na allaf” neu “gallaf, os bydd rhywun yn mynd gyda mi” – er enghraifft:

• os ydych chi’n ei chael hi’n anodd mynd i apwyntiad yn rhywle newydd, hyd yn oed os bydd rhywun arall yn dod gyda chi

• os na allwch chi fynd allan i brynu bwyd ar eich pen eich hun mewn siop nad ydych chi'n mynd iddi fel arfer - dim ond siopau cyfarwydd byddech yn defnyddio, neu’n aros nes bydd rhywun yn gallu eich cynorthwyo

• os allwch chi fynd i lefydd newydd dim ond os bydd rhywun yn dod gyda chi

Os oes angen i rywun ddod gyda chi, esboniwch pam yn y blwch.

Beth i'w esbonio am fynd allan

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Dylech egluro pethau fel:

• os yw cyflwr iechyd meddwl yn achosi problemau i chi wrth fynd allan - beth yw'r cyflwr a pha feddyginiaeth yr ydych yn ei chymryd ar ei gyfer

• beth fyddai'n digwydd pe baech yn ceisio mynd i le cyfarwydd neu anghyfarwydd ar eich pen eich hun

• unrhyw anawsterau y byddwch yn eu hwynebu pan fyddwch yn mynd allan - er enghraifft pyliau o banig, mynd ar goll neu ddamweiniau ar y ffordd

• y gwahaniaeth mae’n ei wneud os oes gennych chi rywun gyda chi

• os ydych chi’n cael diwrnodau da a drwg, a beth yw’r gwahaniaethau

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 15

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Does dim modd i chi gael LCWRA drwy gyfateb ag unrhyw un o’r disgrifyddion hyn.

Bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae’r cwestiwn hwn yn ymwneud â sut rydych chi’n ymdopi â chwrdd â phobl a siarad â nhw.

Mae’n ymwneud ag a ydych chi’n cael anawsterau sy’n ymwneud â phobl, neu a yw cwrdd a siarad â phobl yn peri gofid sylweddol i chi.

Gallai’r rhesymau pam eich bod yn cael anawsterau gynnwys y canlynol:

• mae gennych gyflwr fel awtistiaeth, sy'n golygu eich bod yn ei chael yn anodd uniaethu â phobl

• mae gennych anabledd dysgu

• mae gennych broblemau gyda dicter neu ymddygiad ymosodol

• mae eich iechyd meddwl yn ei gwneud yn anodd bod o gwmpas pobl neu siarad â nhw

Er enghraifft, gallai fod yn anodd bod o gwmpas pobl neu siarad â nhw os oes gennych iselder, gorbryder neu anhwylder straen wedi trawma (PTSD).

Mae’r DWP yn ceisio deall:

• a ydych yn cael anawsterau gyda phobl rydych chi’n eu hadnabod

• a ydych yn cael anawsterau gyda phobl nad ydych yn eu hadnabod

• pa mor aml rydych chi’n cael problemau – boed hynny drwy’r amser neu’r rhan fwyaf o’r amser

“A allwch chi gwrdd â phobl rydych chi’n eu hadnabod heb deimlo’n rhy orbryderus neu ofnus?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Gallai hyn fod yn unrhyw un rydych chi wedi cwrdd ag ef o’r blaen, fel eich meddyg, eich cymdogion neu eich ffrindiau. Mae’n golygu mwy na phobl rydych chi’n agos atyn nhw.

Peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na allaf”, er enghraifft:

• os mae gweld pobl rydych chi’n eu hadnabod yn gwneud i chi deimlo’n orbryderus neu’n ofnus, er enghraifft am ei fod yn gwneud i chi deimlo dan straen neu’n nerfus

• os ydych chi’n osgoi cwrdd â phobl

“A allwch chi gwrdd â phobl nad ydych chi’n eu hadnabod heb deimlo’n rhy orbryderus neu ofnus?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Gallai hyn fod yn rhywun fel ariannwr mewn siop, rhywun yn y ciw bysiau, neu gymydog nad ydych chi erioed wedi cwrdd ag ef. Meddyliwch sut byddech chi’n teimlo pe bai angen i chi ddelio â’r cyhoedd mewn swydd, er enghraifft mewn siop neu westy.

Efallai y bydd angen i chi dicio “na allaf”:

• os mae siarad â phobl nad ydych chi’n eu hadnabod yn gwneud i chi deimlo’n orbryderus neu’n ofnus, er enghraifft am ei fod yn gwneud i chi deimlo dan straen neu’n nerfus

• os rydych chi’n ceisio osgoi cwrdd â phobl newydd a siarad â nhw

• os rydych chi’n ceisio peidio â mynd allan oherwydd dydych chi ddim eisiau gweld pobl

Efallai y bydd angen i chi roi tic wrth ‘mae’n amrywio’ os yw cwrdd â phobl nad oeddech chi’n disgwyl cwrdd â nhw yn gwneud i chi deimlo’n orbryderus neu’n ofnus, ond rydych chi’n iawn pan fyddwch chi’n bwriadu cwrdd â nhw.

Os felly, esboniwch beth sy’n digwydd a sut mae’n gwneud i chi deimlo yn y blwch.

Beth i’w esbonio am sefyllfaoedd cymdeithasol

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Defnyddiwch y blwch i egluro sut rydych chi’n teimlo am dreulio amser gyda phobl eraill. Er enghraifft:

• sut rydych chi’n teimlo pan fydd yn rhaid i chi gwrdd â phobl a siarad â nhw

• os ydych chi’n ei chael hi’n anodd ymdeimlo â phobl – sut maen nhw’n ymateb i chi, a sut mae’n gwneud i chi deimlo

• pa mor aml rydych chi’n osgoi gweld neu gwrdd â phobl

• a ydych chi'n ei chael hi'n haws cwrdd â phobl eraill os oes rhywun rydych chi'n ymddiried ynddo gyda chi

• a ydych yn cael diwrnodau da a drwg

• a allech chi ymdopi â chyfarfod neu siarad â mwy nag un person ar y tro

• a yw'n effeithio arnoch chi'n gorfforol, er enghraifft yn gwneud i chi deimlo'n boeth neu’n benysgafn

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 16

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 16 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

Mae'r cwestiwn hwn yn ymwneud ag a yw'n anodd i chi reoli eich ymddygiad o flaen pobl eraill neu os ydych chi'n ymddwyn mewn ffordd anarferol o'u blaenau.

Gallai hyn fod oherwydd bod gennych gyflwr iechyd meddwl, cyflwr niwroamrywiol fel awtistiaeth, neu anaf i’r ymennydd. Gallai hefyd fod yn berthnasol os oes gennych gyflwr fel epilepsi neu ddiabetes – yn dibynnu os ydych yn dioddef o lefelau isel o siwgr yn y gwaed (hypoglycaemia neu hypos) neu drawiadau, a sut mae’r rhain yn effeithio arnoch chi.

Os yw’n anodd rheoli eich ymddygiad oherwydd alcohol, dylech ateb y cwestiwn hwn os oes gennych ddibyniaeth ar alcohol.

Dylech ateb y cwestiwn hwn os yw eich ymddygiad wedi gwneud i bobl eraill deimlo’n anghyfforddus, yn ofnus, yn ofidus neu dan fygythiad.

“Pa mor aml ydych chi’n ymddwyn mewn ffordd sy’n gofidio pobl eraill?”

• Bob dydd

• Yn aml

• Weithiau

Meddyliwch pa mor aml rydych chi wedi methu rheoli eich ymddygiad neu eich ymatebion pan fydd pobl eraill o gwmpas. Gallai fod yn bobl rydych chi’n eu hadnabod neu’n bobl nad ydych chi’n eu hadnabod.

Ceisiwch fod yn onest, hyd yn oed os yw’n codi cywilydd arnoch.

Dylech ddweud os ydych chi wedi gofidio pobl, er enghraifft, drwy:

• weiddi neu sgrechian

• eu taro neu fygwth eu brifo

• eu hanwybyddu’n llwyr

• taflu rhywbeth gyda’r bwriad o’i dorri, fel mwg neu blât

• dweud pethau amhriodol, er enghraifft os oes gennych chi gyflwr sy’n gwneud i chi regi

• crïo'n afreolus neu drwy'r amser - cofiwch esbonio pam fod hyn yn digwydd

• tynnu eich dillad

Beth i’w egluro am ymddwyn yn briodol

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Dylech egluro, er enghraifft:

• os rydych chi wedi bod yn dreisgar tuag at rywun erioed - a nodwch os ydych chi wedi cael eich arestio oherwydd hynny

• os rydych wedi'ch gwahardd o siop, tafarn neu le arall

• os mae eich meddyginiaeth yn gwneud i chi ymddwyn mewn ffordd amhriodol neu anarferol

• os oes gennych broblem gyda chyffuriau neu alcohol sy'n eich gwneud yn ymosodol neu’n gwneud i chi ymddwyn yn amhriodol

• os rydych chi’n gwybod eich bod yn gofidio pobl, ond allwch chi ddim rheoli eich gweithredoedd

• os rydych chi wedi bod mor gynhyrfus fel nad ydych chi’n gallu ymdawelu

• os na fyddwch yn mynd allan oherwydd eich bod yn ofni y byddwch yn gwneud rhywbeth neu'n dweud rhywbeth a allai effeithio ar bobl eraill

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 17

Bydd y DWP yn gwirio pa un o’r disgrifyddion hyn sy’n cyfateb i’ch ateb.

Os ydych yn bodloni disgrifydd 17 (a), byddwch yn cael LCWRA.

Os ydych chi’n bodloni un o’r disgrifyddion eraill, bydd y DWP yn adio eich pwyntiau o’r ffurflen gyfan at ei gilydd i benderfynu a allwch chi gael LCW ai peidio.

“A allwch chi gael bwyd a diod i’ch ceg heb help neu heb gael eich ysgogi gan rywun arall?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Mae hyn yn fwy na dim ond a allwch chi gael bwyd neu ddiod i'ch ceg yn gorfforol - mae hefyd yn ymwneud ag a ydych chi'n anghofio bwyta neu yfed, ac os nad ydych chi eisiau bwyta neu yfed. Er enghraifft, efallai:

• eich bod yn anghofio bwyta oherwydd iselder

• eich bod yn osgoi bwyta oherwydd ei fod yn boenus i chi dreulio bwyd

• bod gennych anhwylder bwyta

Peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na allaf”, er enghraifft:

• os ydych chi’n cael problemau symudedd yn eich dwylo neu’ch breichiau

• os oes cyflwr iechyd meddwl yn gwneud i chi anghofio bwyta, neu os nad ydych yn cael eich cymell i fwyta

• os oes gennych anorecsia, bwlimia neu fath arall o anhwylder bwyta

• os oes gennych gydsymudiad neu afael gwael, neu os oes gennych wendid neu gryndod

• os ydych chi'n defnyddio tiwb bwydo i mewn i'ch stumog, neu linell fwydo i'ch gwythiennau

“A allwch chi gnoi a llyncu bwyd a diod heb help neu heb gael eich ysgogi gan rywun arall?”

• Na allaf

• Gallaf

• Mae’n amrywio

Unwaith eto, peidiwch â theimlo cywilydd wrth dicio “na allaf”, er enghraifft:

• os rydych chi’n ei chael hi’n anodd cnoi ac felly’n yfed hylifau’n bennaf, fel cawl

• os mae bwyta neu yfed yn gwneud i chi besychu neu dagu

• os rydych yn dod â bwyd yn ôl i fyny

• pan fyddwch chi’n ei fwyta, mae’n teimlo fel bod rhywbeth yn sownd yn eich gwddf neu eich brest

• os ydych chi'n defnyddio tiwb bwydo i mewn i'ch stumog, neu linell fwydo i'ch gwythiennau

Beth i’w egluro yn y blwch

Mae'n bwysig dweud mwy wrth y DWP drwy esbonio eich sefyllfa yn y blwch.

Eglurwch pa broblemau bwyta ac yfed sydd gennych, er enghraifft:

• os oes angen i rywun eich atgoffa neu eich annog i fwyta neu yfed

• os yw’n achosi poen i chi fwyta neu yfed, neu’n gwneud i chi deimlo allan o wynt

• os yw'n cymryd amser hir i chi fwyta neu yfed oherwydd ei fod yn gorfforol anodd i chi, neu eich bod yn anghofio beth rydych chi'n ei wneud

• os oes rhywun yn eich helpu i fwyta ac yfed, a sut maen nhw’n eich helpu chi

• os yw eich cyflwr yn golygu eich bod yn anghofio bwyta neu ddim eisiau bwyta, sut mae hyn yn effeithio arnoch chi

Sut mae’r DWP yn rhoi pwyntiau ar gyfer cwestiwn 18

Byddwch yn cael LCWRA os oes un o'r disgrifyddion hyn yn cyfateb i’ch ateb:

(a) Nid yw’r hawlydd yn gallu codi bwyd neu ddiod i’w geg ei hun heb dderbyn cymorth corfforol gan rywun arall; neu

(b) Nid yw’r hawlydd yn gallu codi bwyd neu ddiod i’w geg ei hun heb stopio dro ar ôl tro neu brofi diffyg anadl neu anghysur difrifol; neu 

(c) Nid yw’r hawlydd yn gallu codi bwyd neu ddiod i’w geg ei hun heb dderbyn anogaeth reolaidd gan rywun arall ym mhresenoldeb yr hawlydd; neu

(d) Oherwydd anhwylder difrifol o ran hwyliau neu ymddygiad, nid yw’r hawlydd yn gallu codi bwyd neu ddiod i’w geg ei hun heb dderbyn:

(i) cymorth corfforol gan rywun arall; neu

(ii) anogaeth reolaidd a roddir gan rywun arall ym mhresenoldeb yr hawlydd.

(e) Nid yw’r hawlydd yn gallu cnoi na llyncu bwyd neu ddiod; neu

(f) Nid yw’r hawlydd yn gallu cnoi neu lyncu bwyd neu ddiod heb stopio dro ar ôl tro, colli gwynt neu brofi anghysur difrifol; neu

(g) Nid yw’r hawlydd yn gallu cnoi neu lyncu bwyd neu ddiod heb dderbyn anogaeth reolaidd gan rywun arall ym mhresenoldeb yr hawlydd; neu

(h) Oherwydd anhwylder difrifol o ran hwyliau neu ymddygiad, nid yw’r hawlydd yn gallu gwneud y canlynol:

(i) cnoi neu lyncu bwyd neu ddiod; neu

(ii) cnoi neu lyncu bwyd neu ddiod heb dderbyn anogaeth reolaidd gan rywun arall ym mhresenoldeb yr hawlydd.